Yelken seyirleri, teknelerin gidiş yönü yani rotası ve rüzgarın bu rotaya olan açısına göre farklı biçimlerde adlandırılırlar.
Tüm bu açıları belirleyebilmek için öncelikle rüzgarın yönünü bilmek gereklidir.
Rüzgarı her iki kulağınızla eşit biçimde duymak, rüzgarın baktığınız yönde esmesi anlamındadır.
Rüzgarın duyulabilmesinin mümkün olmadığı hafif havalarda, rüzgar etkisiyle su yüzeyinde oluşan yay biçimindeki eğrilerin açı ortayı yine rüzgarın geldiği yönü gösterir.
Direk tepesindeki rüzgar bayrağı ve elektronik aygıtlar da rüzgar yön ve şiddetini belirler.
SEYİR TİPLERİ
Yelken seyirleri "rüzgar-rota açısına" göre adlandırılırlar.
1. Orsa (Borina)
Rüzgar yaklaşık 45 derecede.
2. Dar Apaz
Rüzgar 60-75 derece aralığında
3. Apaz
Rüzgar kemere hattında, 90 derece
4. Geniş Apaz
Rüzgar 105-165 derece aralığında
5. Pupa
İsmini teknenin arkasından alır
(Bkz. Denizcilik Eğitimi)
Rüzgar 180 derecede, rota - rüzgar yönü aynı.
Yukarıda tanımlı seyirlerde en uygun verimin alınabilmesi için, birinci dersteki kuralların uygulanması gereklidir.
Bu nedenle yelkenlerin pruva-pupa hattına olan açıları da, orsa seyirde dar, apazda daha geniş ve pupa seyirde en geniş biçimde olacak biçimde ayarlanmalıdır. Yelkenlerin donatılışı sırasında düzgün bir geometri yaratmaları birinci yelken trimini, rüzgara olan açılarının optimal düzeyde tutulmaları ise ikinci yelken trimini oluşturur.
Düzgün donatılmamış yelkenler, yelken içindeki rüzgar hareketini engeller.
Yanlış açılı yelkenler ise yelken arkasında oluşması gereken emiş konisi ni bozarlar ve tekne istenilen hızda ilerleyemez. Birden çok yelkeni olan teknelerde dikkat edilmesi gereken bir diğer konu ise yelkenlerin birbirleri ile uyumudur. Bir yelkenin diğerini gölgeleyebilecek biçimdeki kesimi, her iki (veya daha çok) yelkenin doğru trimde olmalarına rağmen istenilen sonucu vermemesi anlamındadır.
İki yelkenin birbirini gölgelemesi durumu her şey uygun olsa dahi özellikle "pupa" seyirde söz konusudur. Genelde anayelken floğu gölgeler ve verimsiz bir seyre neden olur. Çare yelkenlerin farklı taraflarda açılmasıdır. Bu seyir biçimine Türkçe'de "Ayı bacağı" denir. Aynı seyrin İngilizce karşılığı ise "Buterfly"dır.
2. KONTRA KAVRAMI
Bilindiği gibi bir teknenin Pruva - Pupa hattına göre (Pruva önde, pupa arkada) sağ tarafı "Sancak", sol tarafı ise "İskele" dir. Akılda kolay kalabilmesi için Osmanlı sancağını hatırlamak kolay bir yöntemdir.
Yelken ile yürütülen teknenin rüzgarı hangi yönden aldığı son derece önemlidir.
Rüzgar hangi borda tarafından esiyorsa, doğal olarak yelkenler de karşı (kontra) tarafta şişiyor demektir.
Sancak Kontra: Rüzgarın sancak tarafından esmesi ve yelkenlerin iskele, sancağın karşı tarafında dolması anlamındadır.
İskele Kontra: Rüzgarın iskele tarafından esmesi ve yelkenlerin iskele tarafının karşısında dolması demektir.
Pupa seyirde ise bir teknenin hangi kontrada seyrettiğini ana-yelkenin konumu belirler. Flok nerede olursa olsun, eğer ana-yelken iskele tarafında dolmuşsa tekne "Sancak kontra" konumundadır. "İskele kontra" ise ana-yelkenin sancak tarafında olması anlamındadır.
Ana yelkenin olmaması halinde kuralı belirleyen mevcutlar içindeki en büyük yelkendir. Büyüklük "kavramı ana-yelken"in varlığı halinde geçerli değildir.
Kontra kavramını bu denli ayrıntılı görüşmemizin iki ana nedeni vardır.
"Yol Hakkı" kuralları teknenin seyrettiği "Kontra" ya göre belirlenir. Ancak bu koşul yol-hakkı nı belirleyen tek unsur değildir. Bu bağlam ve aşamada, "Sancak Kontra" seyreden bir teknenin yol hakkına sahip olduğunu bilmemizde yarar vardır.
Yelkenli bir teknenin bir yerden bir başka yere gidebilmesi, büyük bir olasılıkla kontra değiştirerek çeşitli manevralar ile olasıdır.
3. KONTRA DEĞİŞTİRMEK
Tekne rotasını değiştirerek rüzgarı farklı taraftan almak demektir. Bu işlemin yapılabilmesi iki farklı türde manevra ile mümkündür.
3. 1 TRAMOLA
Tekne rotasını rüzgar üstüne doğru çevirmek ve rüzgarı diğer taraftan (kontradan) alarak seyre devam etmektir.
Bir diğer tanım ile, tekneyi orsa rotasını da aşacak biçimde rüzgarüstüne çevirmektir. Bu işlem sırasında yelkenlerin dolamayacağı (kör bölge) ±45 derece bölgesinden geçmesi gerekmektedir. Teknenin üzerinde yeterince yol yoksa, bu manevra başarı ile sonuçlanmayabilir. Flok'u bulunan teknelerde rüzgar farklı kontradan gelene kadar flok konumunun değiştirilmemesi, kör bölgede iken rüzgarın tersten doldurulması ("Faça Floka") manevra yeteneğinin arttırılmasını sağlayacaktır.
Manevranın tamamlanmasından sonra yelkenler yeni açıya göre tekrar trim edilmelidir. Tüm bu işlemlerde dümen, yelken, yelken ıskotaları (Bkz. Denizcilik Eğitimi) dümenci ve flokçu uyum içinde çalışmalıdır.
Rüzgarı iskele baş-omuzluktan alan şamandrayı "Tramola" ile dönüyor.
Açı yaklaşık 45 derece (Rota / Bayrak)
Seyir: İskele-kontra, orsa
Yelkenciler iskele tarafında denge oluşturuyorlar.
Tekne rüzgar-üstüne doğru dönüyor. Yelkenler yapraklamaya başlıyor.
Açı yaklaşık 0 derece
Yelkenciler tekne ortasına gelmiş
Rüzgar sancak baş-omuzluğa yakın. Rüzgar açısı yelkenlerin dolması için henüz yeterli değil. Ana yelken kontra değiştirmek üzere.
Flok faça durumunda
Yelkenciler rüzgar-üstünde yeni konumlarını almak üzereler.
Rüzgar sancakta ve yaklaşık 45 derece. Yelkenler iskelede ve dolu.
Seyir: Sancak-kontra, orsa
Yelkenciler sancak tarafında denge oluşturuyorlar.
Tramola tamamlandı.
3.2 KAVANCA
Tekne rotasını rüzgar altına doğru çevirmek ve rüzgarı diğer taraftan (kontradan) alarak seyre devam etmektir.
Bu manevrada tekneyi pupa seyrine kadar getirmek ve ana-yelkenin rüzgar alış yönünü değiştirene kadar dönüş işlemine devam etmek gerekir. Ancak geniş seyirden farklı kontradaki bir başka geniş seyre geçileceği için yelkenin güverte üzerinde süpüreceği alan oldukça fazla ve dönüş-değişim hızı ise çok yüksektir. Bu manevradan önce güvertedeki yolcuların uyarılması özellikle önemlidir. Aksi halde hızla gelen ana-yelken bumbası istenmeyen ciddi kazalara neden olabilir. Yine bu manevra biçiminde de gerekli her tür uyumun sağlanması ve manevra sonrasında yeni rotanın gerektirdiği trimler yapılmalıdır.
Tekne rotasının rüzgarın geldiği yönde olduğunu varsayarsak, hedefe gidebilmek için 45 derecelik tramolalardan başka seçenek yoktur.
Rüzgarı iskele kıç-omuzluktan alan şamandrayı "Kavança" ile dönüyor.
Açı yaklaşık 165 derece (Rota / Bayrak)
Bayrak rüzgar altında ve gölgede
Seyir: İskele-kontra, geniş apaz
Yelkenciler iskele tarafında ve ortada denge oluşturuyorlar.
Tekne rüzgar-altına doğru dönüyor.
Rota ve rüzgar aynı yönde
Yelkenciler tekne ortasına gelmiş, kendilerini bumbanın süpürme alanından koruyorlar.
Rüzgar sancak kıç-omuzluğa yakın. Rüzgar açısı yelkenlerin dolması için henüz yeterli değil. Yelkenler kontra değiştirmiş. Henüz triminde değil.
Yelkenciler rüzgar-üstünde yeni konumlarını almak üzereler.
Rüzgar sancakta ve yaklaşık 165 derece. Yelkenler iskelede ve dolu.
Seyir: Sancak-kontra, geniş apaz
Yelkenciler sancak tarafında denge oluşturuyorlar.
Kavança tamamlandı.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder